Η επιστήμη του τραύματος: πώς ο εγκέφαλος αντιδρά στο ψυχολογικό στρες

Το ψυχολογικό τραύμα δεν αφήνει μόνο «σημάδια στην ψυχή» — αφήνει αποτυπώματα και στον εγκέφαλο, στο σώμα, στη μνήμη και στις καθημερινές αντιδράσεις του ανθρώπου. Πίσω από κάθε αντίδραση «υπερβολικού» φόβου, αποστασιοποίησης, έντασης ή συναισθηματικής αποσύνδεσης, μπορεί να κρύβεται ένα σώμα και ένας εγκέφαλος που απλώς προσπαθούν να επιβιώσουν.

Τι είναι τραύμα;

Το τραύμα δεν είναι το γεγονός καθαυτό, αλλά ο τρόπος με τον οποίο ο οργανισμός το βιώνει, το επεξεργάζεται — ή δεν το επεξεργάζεται. Μια εμπειρία γίνεται τραυματική όταν ξεπερνά τους μηχανισμούς διαχείρισης του ατόμου, προκαλώντας συναισθηματική κατάρρευση, αισθήματα αδυναμίας, φόβου ή ντροπής.

«Δεν ήταν αυτό που έγινε, αλλά το πώς ένιωσα μόνος μέσα σε αυτό», λένε συχνά άνθρωποι που έχουν βιώσει τραύμα.

Ο εγκέφαλος σε κατάσταση απειλής

Κατά τη διάρκεια ενός τραυματικού συμβάντος, ενεργοποιείται η φυλογενετικά αρχαιότερη λειτουργία του ανθρώπου: η επιβίωση. Ο εγκέφαλος λειτουργεί με βάση το δίπολο "απειλή ή ασφάλεια", και όχι με λογική ή συναίσθημα.

Τα βασικά νευροβιολογικά συστήματα που επηρεάζονται είναι:

▪ Η αμυγδαλή

Ο «συναγερμός» του εγκεφάλου. Ανιχνεύει απειλές και προκαλεί άμεσες αντιδράσεις. Σε τραυματισμένα άτομα, η αμυγδαλή παραμένει σε κατάσταση υπερεπαγρύπνησης, ακόμα και όταν δεν υπάρχει αντικειμενικός κίνδυνος.

▪ Ο ιππόκαμπος

Είναι υπεύθυνος για την οργάνωση των αναμνήσεων στον χρόνο και στο χώρο. Μετά από τραύμα, διαταράσσεται, με αποτέλεσμα οι μνήμες να επανέρχονται αποσπασματικά, σαν να συμβαίνουν «τώρα».

▪ Ο προμετωπιαίος φλοιός

Η έδρα της λογικής, του σχεδιασμού και της αυτορρύθμισης. Σε περιόδους έντονου στρες, αυτή η περιοχή «κατεβάζει ρολά» για να επιτρέψει την άμεση αντίδραση. Αν όμως αυτό γίνει χρόνιο, έχουμε παρορμητικότητα, αδυναμία ελέγχου συναισθημάτων και διάσπαση της σκέψης.

Τι σημαίνει οτι το σώμα «θυμάται»;

Το τραύμα είναι σωματοποιημένο. Το σώμα καταγράφει την εμπειρία μέσω:

• Μυϊκής έντασης.

• Δυσκολίας στην αναπνοή.

• Αίσθησης αποσύνδεσης (dissociation).

• Επαναλαμβανόμενων ψυχοσωματικών ενοχλήσεων.

Όπως αναφέρει ο Bessel van der Kolk:

«Το σώμα κρατάει το σκορ — ακόμη κι όταν το μυαλό προσπαθεί να ξεχάσει».

Ένα παράδειγμα

Ένα παιδί που έχει βιώσει βία στο σπίτι, μπορεί να τρομάζει υπερβολικά στον ήχο μιας φωνής ή μιας πόρτας που κλείνει. Δεν αντιδρά στο παρόν, αλλά στο παρελθόν που είναι ακόμα "ζωντανό" στο σώμα και στον εγκέφαλό του. Αντίστοιχα, ένας ενήλικας με ιστορικό παραμέλησης μπορεί να νιώθει ότι δεν αξίζει σύνδεση, ακόμα κι αν λογικά γνωρίζει το αντίθετο.

Μακροχρόνιες επιπτώσεις του τραύματος

Η παρατεταμένη ενεργοποίηση του συστήματος στρες επηρεάζει:

• Το ανοσοποιητικό σύστημα, αυξάνοντας τον κίνδυνο για χρόνιες ασθένειες.

• Την ικανότητα δημιουργίας ασφαλών δεσμών.

• Την ανάπτυξη αγχωδών, καταθλιπτικών ή αποδιοργανωτικών διαταραχών.

• Την αντίληψη της ταυτότητας: το άτομο μπορεί να νιώθει «χαλασμένο», «ανεπαρκές» ή «αποσυνδεδεμένο από τον εαυτό του».

• 
  

Η δύναμη της νευροπλαστικότητας

Αν και το τραύμα μπορεί να επηρεάσει βαθιά τον εγκέφαλο, δεν σημαίνει ότι η ζημιά είναι μόνιμη. Ο εγκέφαλος έχει την ικανότητα να αλλάζει και να «θεραπεύεται» — αυτή η ικανότητα ονομάζεται νευροπλαστικότητα. Με άλλα λόγια, ο εγκέφαλος μπορεί να δημιουργήσει νέες συνδέσεις και να μάθει νέους τρόπους να αντιδρά στο στρες, αρκεί να του δώσουμε τις κατάλληλες εμπειρίες.

Αυτό γίνεται μέσα από θεραπευτικές σχέσεις, επανάληψη ασφαλών εμπειριών και κατάλληλη υποστήριξη. Έτσι, ακόμα κι αν κάποιος ένιωσε φόβο, ντροπή ή αποσύνδεση στο παρελθόν, μπορεί να αρχίσει να νιώθει ξανά ασφάλεια, εμπιστοσύνη και ηρεμία.

Η επιστήμη του τραύματος μας διδάσκει ότι πολλές από τις πιο επίμονες ψυχικές και σωματικές δυσκολίες δεν είναι "αδυναμίες χαρακτήρα" αλλά αποτυπώματα επιβίωσης. Ο δρόμος της θεραπείας δεν είναι απλός, αλλά είναι εφικτός.

Όπως το ίδιο το σώμα επουλώνει πληγές, έτσι και ο εγκέφαλος μπορεί — με τη σωστή υποστήριξη — να ανακτήσει τη δυνατότητά του για ασφάλεια, σύνδεση και πληρότητα.

Αρθρογραφεί η ομάδα του Therapyway