Η ψυχολογία της μοναξιάς: πώς η ψυχοθεραπεία βοηθά στην επανασύνδεση με τον εαυτό μας και τους άλλους

Σε μια εποχή όπου η επικοινωνία γίνεται με ταχύτητα φωτός και τα κοινωνικά δίκτυα υπόσχονται συνεχή σύνδεση, παρατηρείται ένα παράδοξο: ποτέ ξανά δεν υπήρξαν τόσοι άνθρωποι τόσο μόνοι. Η μοναξιά, σύμφωνα με τον Weiss (1973), δεν είναι μια μονοδιάστατη έννοια. Διακρίνεται σε κοινωνική μοναξιά, όταν το άτομο βιώνει την έλλειψη ενός ευρύτερου κοινωνικού ιστού, και σε συναισθηματική μοναξιά, όταν λείπουν οι βαθιές, ουσιαστικές σχέσεις που προσφέρουν ασφάλεια και νοηματοδότηση.

Η μοναξιά δεν κάνει διακρίσεις: αφορά ηλικιωμένους, νέους, ανθρώπους σε σχέσεις, ακόμη και εκείνους με πολλές κοινωνικές επαφές. Είναι δυνατόν να βρισκόμαστε μέσα σε πλήθος και να αισθανόμαστε αόρατοι. Ή, όπως εύστοχα έχει ειπωθεί, "η μοναξιά δεν βρίσκεται στην ερημιά, αλλά στην απουσία κατανόησης."

Ψυχολογικές επιπτώσεις της μοναξιάς

Οι σύγχρονες έρευνες επιβεβαιώνουν πως η μοναξιά δεν είναι ένα απλό συναισθηματικό ενόχλημα· έχει βιολογικές, γνωσιακές και συμπεριφορικές συνέπειες. Η χρόνια μοναξιά σχετίζεται με:

• αυξημένα επίπεδα κορτιζόλης (ορμόνη του στρες),

• κατάθλιψη, άγχος,

• διαταραχές ύπνου,

• εξασθένηση του ανοσοποιητικού συστήματος,

• και ακόμη και με πρόωρη θνησιμότητα (Cacioppo & Hawkley, 2009).

Γνωσιακά, η μοναξιά τείνει να ενισχύει αρνητικές προκαταλήψεις για τον εαυτό («είμαι ανεπιθύμητος», «κανείς δεν με καταλαβαίνει») και να χρωματίζει τις κοινωνικές αλληλεπιδράσεις με καχυποψία ή απόσυρση. Το άτομο σταδιακά αναπτύσσει έναν εσωτερικό φαύλο κύκλο: όσο πιο μόνο αισθάνεται, τόσο πιο πολύ απομονώνεται – και όσο πιο απομονώνεται, τόσο περισσότερο παγιώνεται το αίσθημα μοναξιάς.

Ψυχοθεραπευτική προσέγγιση στη μοναξιά

-   Αναγνώριση και ενσυναίσθηση: το θεραπευτικό πλαίσιο ως “χώρος συνάντησης”

Η ψυχοθεραπεία προσφέρει ένα ασφαλές, σταθερό πλαίσιο όπου η μοναξιά μπορεί να αποκτήσει φωνή. Δεν είναι σπάνιο το άτομο να εισέρχεται στη θεραπεία χωρίς να αναγνωρίζει τη μοναξιά του ως βασικό πρόβλημα – συχνά εμφανίζεται με τη μορφή άγχους, θυμού, απογοήτευσης ή ακόμα και σωματικών συμπτωμάτων.

Ο θεραπευτής, μέσα από μια στάση ενσυναίσθησης και αυθεντικότητας, λειτουργεί σαν "πρώτη σχέση αποκατάστασης": μια εμπειρία επανεκμάθησης του να είσαι σε σχέση. Όπως το παιδί χρειάζεται έναν "καθρέφτη" για να αναγνωρίσει τα συναισθήματά του, έτσι και ο ενήλικας χρειάζεται έναν "μάρτυρα" της μοναξιάς του.

-   Επαναπλαισίωση του εαυτού: από τη ντροπή στην αυτοαποδοχή

Η θεραπευτική διαδικασία εστιάζει συχνά στην αποδόμηση εσωτερικευμένων πεποιθήσεων: «Δεν είμαι αρκετός», «Δεν αξίζω την αγάπη», «Οι άλλοι πάντα φεύγουν». Αυτές οι πεποιθήσεις είναι συνήθως ριζωμένες σε παλαιά βιώματα εγκατάλειψης ή απόρριψης.

Μέσω τεχνικών όπως η αναδρομή σε σημαντικές εμπειρίες, η γνωσιακή αναδόμηση και η συμπεριφορική πειραματική μάθηση, το άτομο σταδιακά μαθαίνει να σχετίζεται με τον εαυτό του με καλοσύνη και αποδοχή. Όπως ένα εγκαταλελειμμένο σπίτι μπορεί, με φροντίδα, να ξαναζωντανέψει, έτσι και η εσωτερική ζωή μπορεί να ανθίσει, όταν της δοθεί ο κατάλληλος χώρος.

-   Καλλιέργεια δεξιοτήτων και ενίσχυση κοινωνικής επανασύνδεσης

Σε μοντέλα όπως η Γνωσιακή Συμπεριφορική Θεραπεία (CBT) ή η Θεραπεία Σχημάτων, δίνεται έμφαση όχι μόνο στη συναισθηματική κατανόηση αλλά και στην ενεργητική αλλαγή. Μέσα από ρόλους, σενάρια και ομαδική δουλειά, οι θεραπευόμενοι μαθαίνουν να εκφράζονται, να θέτουν όρια, να διαχειρίζονται την απόρριψη και – το πιο δύσκολο – να αντέχουν τη σύνδεση.

Οι ομαδικές θεραπείες λειτουργούν συχνά ως μικρογραφία της κοινωνικής ζωής: προσφέρουν ευκαιρίες για αληθινή επαφή, καθρεφτίζουν πρότυπα σχέσεων και ανοίγουν τον δρόμο προς την αίσθηση του «ανήκειν».

- Η επανασύνδεση ως θεραπευτικός στόχος

Η σύνδεση δεν είναι απλώς κοινωνική ανάγκη – είναι ψυχική τροφή. Ο άνθρωπος είναι ένα ον κατ’ εξοχήν σχεσιακό: μόνο μέσα από το βλέμμα του άλλου μπορεί να «υπάρξει» ως πλήρης ταυτότητα.

Η θεραπεία δεν υπόσχεται απαραίτητα πλήθος φίλων ή μια τέλεια σχέση. Υπόσχεται, όμως, τη δυνατότητα για εσωτερική συμφιλίωση – μια πιο ήρεμη, πιο ειλικρινή συνύπαρξη με τον εαυτό μας. Από αυτή τη βάση, η σύνδεση με τους άλλους έρχεται όχι από ανάγκη, αλλά από επιλογή.

Η μοναξιά είναι από τις πιο ανθρώπινες εμπειρίες – και συνάμα από τις πιο δύσκολες. Η ψυχοθεραπεία δεν εξαλείφει τη μοναξιά, αλλά μπορεί να την μεταμορφώσει. Από πηγή ντροπής, σε πηγή νοήματος. Από σκοτάδι, σε προϋπόθεση φωτός.

Η θεραπεία βοηθά το άτομο να αναγνωρίσει την αξία του, να επουλώσει σχέσεις – και κυρίως, να οικοδομήσει μια βαθύτερη σχέση με τον εαυτό του. Γιατί τελικά, η πιο σημαντική επανασύνδεση είναι αυτή που συμβαίνει μέσα μας.

Αρθρογραφεί η ομάδα του Theparyway